Depremlerden etkilenen illerimizde can kayıpları artarken, ülke olarak geride kalanlar hayata tutunmanın yollarını arıyor. Bilimsel gerçekler ışığında bakıldığında, planlama ve düzenlemelerin kurtarma faaliyetleri kadar değerli olduğu görülmekte, bu nedenle ekonomik bağlamda nelerle karşı karşıya olduğumuzu hesaplamaya çalışıyoruz. İktisatçı Mahfi Eğilmez, devam eden araştırmalarla bölgedeki zararı tahmin ederek ülke ekonomisine etkisini tahmin etmeye çalışıyor.
Mahfi Eğilmez önce beyin sarsıntısının etkilerini ele alır.
Depremden etkilenen illeri etki derecelerine göre değerlendiren Eğilmez, kişisel blogunda yayınladığı hesaplamada en ağır hasarı alan Kahramanmaraş, Hatay ve Adıyaman’ı daha yüksek bir skalada ekliyor.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın süregelen tespitlerine göre acil yıkılması gereken 384 bin 545 konut veya bir kısmı ağır hasarlı ve yıkılırken, 13 bin 575 konut veya bir kısmı orta hasarlı. Eğilmez, hem işin devam ettiğini hem de devam eden sarsıntıların hasarı artırmaya devam ettiğini düşünerek hesap yapar.
Bakanlıkça belirlenen ve 11 Şubat 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Mimarlık ve Mühendislik Hizmet Bedellerinin Hesaplanmasında Kullanılacak 2023 Yılı Binaların Yaklaşık Birim Maliyetlerine İlişkin Tebliğ”e istinaden konut birim maliyeti metrekare (TL/m2) 4 bin 600 ile 10 bin 650 TL arasında değişiyor. .
600 bin yeni konut yapılacağı ve metrekare maliyetinin ortalama 8 bin 500 TL olacağı, 200 bin konutun tamir edileceği ve metrekare maliyetinin yaklaşık 3 bin TL olacağı tahmin ediliyor. Enkaz kaldırma işleminin 800 bin üzerinden metrekare başına 1.800 TL (konut inşaat maliyetinin yüzde 20’si) olacağı varsayılmıştır. 800 bin konut üzerinden (konut inşaat maliyetinin yüzde 25’i) altyapı, imalat ve onarımların 2 bin TL olacağı belirtilerek dolar/TL 18,9 olarak hesaplanmaya başlandı.
Enkaz kaldırma, hafriyat, inşaat, onarım ve altyapı giderleri ise 46 milyar 244 milyon dolar olarak görülüyor.
Bölgede her aile için aylık 10 bin TL, ailede can kaybı için 100 bin TL ve (evi olan) ailelere aylık 5 bin TL kira yardımına göre 2 milyar 460 milyon dolar hesaplanıyor. nakit yardım ödemelerinde.
Bu iki hesabın toplamı 48 milyar 704 milyon dolar olarak görülüyor.
Bağışlarla toplanan kısımda görünen 6,4 milyar dolar hesaplanıyor. Mevcut DASK’ın 27 milyar TL olduğu tahmin ediliyor.
Ancak yapılan bağışlarda ‘Türkiye Tek Yürek’ kampanyasında 115,1 milyar TL bağış toplandığı, 5 milyar TL daha nakdi bağış toplandığı varsayılıyor. Bankadan ve kurumlarından geldi. Bu da TCMB’nin yaptığı 30 milyar TL’lik bağışın yani 1.6 milyar doların eksik kar olarak Hazine’ye aktarılması anlamına geliyor. Ziraat Bankası’nın birkaç ay önce Hazine’den aldığı 20 milyar TL yani 1,1 milyar dolar için de durum aynı. Diğer kamu kurumları için de durum böyle iken, bu bağışların bütçeden yapıldığı kabul edilmekte ve bütçe açığını olumsuz etkilemektedir. Kamu bağışları düşüldüğünde ise gerçek bağış bedelleri kalıyor. Bunlar 6,4 milyar dolar eksi 4,8 milyar dolar, 1,6 milyar dolar eder. DASK ile 3 milyar dolar ortaya çıkıyor.
Gelir gider hesabında ise 45 milyar 688 milyon liralık ihtiyaç var.
Bölgede depremlerin üretim, ihracat, istihdam ve vergiler açısından neden olduğu kayıplar da tahmin edilmektedir.
2022 yılında depremden etkilenen illerin toplam (808 milyar dolar) GSYİH içindeki payı yüzde 9,3 (75 milyar dolar) olurken, en çok hasar gören üç il (21 milyar dolar) yüzde 2,6 oldu.
Depremlerde 3 ilde GSYİH kaybının yüzde 50-60 (10-12 milyar dolar), diğer illerde yüzde 15-20 (9-11 milyar dolar) olacağı iddia ediliyor ve 2023’teki GSYİH kaybı şu şekilde hesaplanıyor: Toplam 21 milyar dolar.
Toplam ihracatta (2022’den hesaplandığında) toplam pay yüzde 8,5 (21,6 milyar dolar) olurken, en çok etkilenen üç ilin payı yüzde 2,2 (5,6 milyar dolar) oldu.
3 ilde ihracat kaybı yüzde 50-60 üzerinden 2,5-3,5 milyar dolar, diğer illerde yüzde 10 üzerinden 1,5 milyar dolar olarak hesaplandığında, toplam ihracat kaybının yaklaşık 7 milyar dolar olacağı öngörülüyor.
Bölgede istihdam edilen nüfus 4 milyon 640 bin kişi olurken, en çok zarar gören üç ilde 1 milyon, diğer illerde ise 3,6 milyon istihdam olduğu dikkate alındığında, kayıpların en çok özel sektörde olacağı düşünülüyor. kamu sektörü kaldırılmayacak.
Bize zarar veren can kaybı ve işyerlerinin çökmesi nedeniyle yüzde 8 (yaklaşık 300 bin kişi) istihdam kaybı öngörülüyor. Aralık 2022’de 3,6 milyon (yüzde 10,3) olan işsiz sayısının 3,9 milyona (yaklaşık yüzde 11) çıkması bekleniyor.
2022 yılında bölgede toplanan toplam vergi miktarı 118,7 milyar TL (yüzde 7,1) ve üç ilde 53,8 milyar TL (yüzde 3,2) oldu.
Hesaplayın ki 2023 yılında üç ilde vergi toplanmayacak ve illerdeki vergilerden yüzde 30-35 oranında vergi kaybı olmak üzere toplamda 3 milyar doları bulması bekleniyor.
Deprem felaketi enflasyonu nasıl etkiler?
TÜİK’in açıkladığı enflasyon oranı 2023 Ocak ayı prestijiyle yüzde 57,68 oldu. Baz etkisinin devreye girdiği düşünülen ilk 6 ayda kamu harcamalarının seçime kadar artacağı bilinirken, EYT gibi etkilerle tüketime yansısa bile diğer faktörlerden dolayı minimum fiyat artışı çok güçlü olmayacaktır.
Deprem felaketinden önce yıl sonu enflasyon varsayımı yüzde 40 iken, yukarıdaki harcama hesaplarının enflasyona etkisi kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca depremden etkilenen illerde 21 milyar dolar düzeyinde olması beklenen üretim kaybı da fiyatları artırıcı etki yapacak. Mahfi Eğilmez buna istinaden yıl sonu enflasyon iddiasını yüzde 50 olarak revize etti.
